Ekoloji ve Çevre Sorunlarý...

Genel...

Gazetelerde ve TV ekranlarýnda çevre ile ilgili haberlere, belgesellere ve açýk oturumlara artýk sýk sýk yer verilmektedir. Her ülkede olduðu gibi bizde de çevre ile ilgili yeni vakýflar ve dernekler kurulmaktadýr. Bugün çevreciliðin belki de en ilginç yönü konunun diðer önemli sorunlarda olduðu gibi bir sað sol çekiþmesi haline gelmemesi ve zenginin de, fakirin de çevreyi korumak ve kurtarmak için çaba göstermesidir. Gene de bu kadar kapsamlý bir harekette bazý çeliþkiler ve karmaþýklýklar olmamasý mümkün deðildir. Örneðin, Ýdi Amin'in baþkanlýðý süresinde Uganda, gerçekten timsahlarýn sayýsýnýn azalmadýðý tek ülke olmuþ, ancak ayný Ýdi Amin, hiç hoþlanmadýðý filleri ortadan kaldýrmak için bölgeye silahlý helikopterler göndermekten de kaçýnmamýþtýr.

Brigitte Bardot, postundan kürk yapýlan hayvanlarý korumaya çalýþýrken, çevreye yararlý yüzlerce böceðin yok olmasý ekologlar dýþýndaki çevrelerde yanký yapmaz. Bugün ülkemizde foklarý kurtarmak için ulusal bir komite bile kurulmuþ olmasýna raðmen, Karadeniz Bölgesi'nde yok olmaya yüz tutan bir yýlanin akibetine pek aldýran yoktur. ABD'nde çevre sorunlarý hala çeþitli bakanlýklar arasýnda paylaþtýrýlmýþ durumdadýr ve bunun doðal bir sonucu olarak çok kere bir bakanlýðýn önerdiði çözüm yolunu bir baþka bakanlýk kabul etmemektedir. Ülkemizde Çevre Bakanlýðý'nýn kurulmuþ olmasý, böylesi örnekler göz önünde bulundurulduðunda kuþkusuz ileri bir adýmdýr.

Doðanýn insan tarafýndan nasýl tahrip edildiðinin bir belgesi...

Sorunlar ve Çözümler...

Çevreciliðin çok uzun bir tarihi olmasýna karþýn büyük bir patlama göstererek uluslararasý boyutlara ulaþmasý, bir halk deyimiyle "yedisinden yetmiþine kadar" milyonlarca kiþinin gündemine gelmesi, geçtiðimiz 30 yýla dayanýr. Bir türlü önüne geçilemeyen nüfus artýþýnýn eninde sonunda doðal kaynaklarý tüketeceði, çevre kirliliðinden kaynaklanan saðlýk sorunlarýnýn gün geçtikçe artacaðý, her yýl nesli tükenen veya tükenmeye yüz tutan binlerce hayvan ve bitkinin ekolojik düzeni bozacaðý ve atmosfere atýlan gazlarýn küresel ýsýnmaya yol açarak bütün dünyada bir çok felakete yol açabileceði bu kýsa süre içinde dünya gündeminin baþ maddesi haline gelmiþtir. Bilim adamlarý arasýnda da çevre sorunlarýnýn ciddiyeti ve yapýlmasý gerekenler hakkýnda ortak bir anlayýþ yoktur.

Aralarýnda, ünlü bilim dergisi "Nature"un editörü John Maddox ve ünlü bilim adamý Dixie Lee Ray'in de bulunduðu bir grup, çevreye verilen zararýn çok abartýldýðýný, özellikle küresel ýsýnma gibi senaryolarýn felaket tellallýðýndan baþka bir þey olmadýðýný her fýrsatta vurgulamaktadýr. Hasarýn ne kadar olduðu ve gelecekte neler olabileceði tartýþmalarýný bir yana býrakýrsak, bizimki dahil hemen hemen her ülkenin önemli çevre sorunlarý ile karþý karþýya olduðu gerçeðine herhalde John Maddox'ýn da itirazý olmaz. Ýstanbul'daki hava kirliliði, yakýlan ve kesilen Amazon Ormanlarý, Aral Gölü'nün bugünkü acýklý durumu ve daha verebileceðimiz yüzlerce örnek çevre sorunlarýnýn ciddiye alýnmasýnýn gerekliliðini gösterir.

O halde tartýþýlmasý gereken, bu sorunlarýn abartýlmýþ olup olmadýðý deðil, nasýl çözüleceðidir. Çözüm yollarý da sanýldýðýnýn aksine o kadar kolay gözükmemektedir. Bunun en önemli nedeni bu sorunlarýn yöresel olmaktan çýkmasý, çok kere birbirleri ile baðlantýlý olarak uluslararasý boyutlara ulaþmasýdýr. Örneðin, Doðu Kanada'ya düþen asit yaðmurunun kaynaðý ABD'nin Ohio Vadisi ve çevresindeki fabrikalardýr. Öte yandan, Doðu Kanada'daki artýklar atmosferdeki akýntýlarla taþýnarak ABD'nin kuzeydoðu bölgesine asit yaðmuru olarak düþmekte, Orta Avrupa ve Ýngiltere'nin hava kirliliði yine asit yaðmuru olarak Ýskandinav ülkelerine yaðmaktadýr. Geçmiþte Rusya'da patlayan bir reaktörün Türkiye dahil bir çok ülkeyl radyasyon tehlikesiyle karþý karþýya býraktýðý da daha hatýralarýmýzdan silinmemiþtir.

Peru'dan yýllýk göçlerine baþlayan bazý kuþ türleri, ABD'nde mola verdikleri yerlerin yapýlaþmasý veya tarým ilaçlarýyla kirlenmesi yüzünden göçlerine devam edememektedirler. Kýyýlarýmýzda görülen artýklardan bir kýsmýnýn komþu ülkelerden geldiðini gazetelerde okuyoruz. Kýsacasý, çevre sorunlarýnýn çözümünün bir boyutu diplomasiyle baðlantýlý. Çevre sorunlarýnýn diðer önemli bir boyutu ise ekonomiktir. Sözgelimi bugün, astronotlar için insan idrarýný içilecek bir þekilde arýtan bir makina geliþtirilmiþtir; bir fabrikanýn veya bir otomobilin atmosfere attýðý tehlikeli maddeleri bugünkü teknolojiyle sýfýra yakýn bir düzeye indirme gücüne sahibiz. Ancak, Ýstanbul gibi bir kentte, milyarlarca dolara mal olacak böyle bir arýtmayý finanse edebilmek çok zor görünüyor. Elimizdeki kaynaklar sýnýrlý olduðuna göre, bazý gereksinimlerimizden vazgeçip kaynaklarýmýzý o yöne aktarma özverisini göstermemiz gerekiyor.

Batý'da "recycling" denilen tekrar kullanma yöntemi, bu alanda iyi bir alternatif olarak gösteriliyor ve özellikle alüminyumdan imal edilen konserve, bira kutularý gibi maddeler ekonomik olarak hammaddeye çevrilebiliyor. Plastik artýklara ayný yöntem uygulandýðý zaman ise harcanacak para normal üretim fiyatýnýn çok daha üstüne çýkýyor. Bizler bu farký ödemeye razý mýyýz ? Ülkemiz dahil dünyanýn dört bir köþesinde nesli tükenmeye yüz tutan hayvan ve bitki türlerinin korunmasý da eninde sonunda yine ekonomiye dayanmaktadýr. Hangi tür için ne kadar para harcanacaðýna veya gücün yalnýz bazý türleri korumak için mi, yoksa bütün türleri kurtarmak için mi harcanacaðýna nasýl karar vereceðiz ?

Batý'da gittikçe popüler olmaya baþlayan ve yakýn zamanlara kadar örneði pek görülmemiþ olan bazý düþünce akýmlarý çevre sorunlarýnýn çözümleri için yepyeni önerileri gündeme getiriyor : Yalnýzca insanlarý deðil, bütün canlýlarý içine alan yeni bir çevre hukukuna veya çevre ahlakýna gerek var mý ? Çevreyi korumak için uzmanlara mý yoksa halkýn içgüdüsüne mi kulak verelim ? Çevre sorunlarýnýn çözümlerini yerel idarecilere mi yoksa devlete mi býrakalým ? Görüldüðü gibi çevre sorunlarý yalnýzca bilim adamlarýný deðil, ekonomistleri, politikacýlarý, sosyologlarý ve filozoflarý da ilgilendiren konulardýr. Bunun en önemli göstergesi, son yýllarda batý ülkelerinde ortaya çýkan "Çevre Mühendisliði", "Çevre Restorasyonu", "Çevre Kimyasý", "Çevre Biyolojisi", "Çevre Jeolojisi", "Çevre Ahlaký", "Çevre Estetiði", "Çevre Hukuku", "Çevre Sosyolojisi", "Çevre Ýdaresi" ve "Çevre Felsefesi" gibi akademik disiplinlerdir.

Ekoloji...

Çevre sorunlarý gündeme geldiði zaman belki de en çok iþittiðimiz kelimeler "ekoloji" ve bu kelimeyle birlikte kullanýlan "ekolojik yaþam", "ekolojik denge" ve "ekolojik deðerlendirme" gibi deyimlerdir. Bu yazýmýzda tanýmý ve anlamý yalnýzca bizde deðil, batý ülkelerinde de bir çok kargaþaya yol açan bu bilim dalýna biraz açýklýk getirmek isteriz. Birçok üniversitede okutulan "Elements of Ecology" adlý kitabýnda R.L. Smith, ekolojinin "herkesin kullandýðý, gereðinden fazla basitleþtirdiði, yanlýþ kullanýlan ve yanlýþ anlaþýlan" bir kelime olduðunu yazmaktadýr. Smith, çevre bilimleri ile ayný olmadýðýný belirttikten sonra ekolojinin sosyoloji, jeoloji, politik bilimler ve ekonomi ile birlikte çevre bilimlerinin bir parçasý olduðunu ileri sürmektedir. Diðer bir ekolog Charles Krebs, daha pratik bir yol seçerek ekoloji ile çevre bilimleri arasýndaki iliþkiyi fizik ile mühendislik arasýndaki iliþkiye benzetmektedir.

Bu tanýmlamanýn doðal bir sonucu, fiziksiz bir mühendislik nasýl düþünülemezse, ekolojisiz çevre bilimlerinin de düþünülemeyeceðidir. Diðer yandan, ekoloji bilimine büyük katkýlarý olan Eugene Odum'a göre ekoloji, "fiziki ve biyolojik bilimleri birbirine baðlayan ve doðal bilimlerle sosyal bilimler arasýnda köprü kuran" bir bilim dalýdýr. Bütün bu tanýmlamalarda altý çizilmesi gereken nokta, ekolojinin bir iliþkiler bilimi olduðu, kökü biyoloji olmakla beraber bir çok bilim dalýný kapsadýðýdýr. Hangi tanýmlamayý kabul edersek edelim, ne yazýk ki ekolojinin önemli bir disiplin olduðu gerçeði, ancak 1960'lý yýllarda çevre hareketlerinin patlayýþýyla kabul edilmeye baþlamýþtýr. Yine Charles Krebs'in belirttiði gibi bir çok kimsenin iddia ettiðinin aksine ekoloji biliminde çözüm bekleyen çok önemli problemler vardýr ve bugüne kadar olan geliþme ancak bir baþlangýç olarak kabul edilebilir, Bütün bu sorunlara raðmen, ekolojinin kýsa zamanda çok büyük ilerlemeler gösterdiði ve birazdan göreceðimiz gibi çevre sorunlarýnýn çözümünde baþ rolü oynayacaðý da bir gerçektir.

Ýlk kez 1866 yýlýnda kullanýlan ekoloji kelimesi, Eski Yunanca'da ev idaresi anlamýna gelir ve bilimsel tanýmý da "canlýlarýn hem kendi aralarýnda hem de çevre ile iliþkilerini inceleyen bilim dalý" þeklindedir. Bu çok kapsamlý tanýmý daha anlaþýlýr bir düzeye getirmek için ekologlarýn ne gibi problemler üzerinde çalýþtýklarýna kýsaca bir göz atalým. Ekologlarýn çalýþtýklarý konular arasýnda hangi canlýnýn hangi canlýyý yediði, böylelikle ne gibi besin zincirlerinin oluþtuðu ve bu zincirlerden ne gibi besin aðlarýnýn ortaya çýktýðý, canlýlarýn hem diðer türler ile ve hemcinsleri ile nasýl rekabet ettikleri, çeþitli çevre faktörlerinin (örneðin iklim deðiþikliði) bu türlerin sayýlarýnda ve yayýlmalarýnda ne gibi deðiþikliklere yol açtýðý sayýlabilir. Ekologlar bu sorularýn yanýtlarýný çeþitli yöntemler kullanarak bulmaya çalýþýrlar. Bunlarýn baþýnda doðada gözlem yapmak gelir.

Evi, bir kutuptan diðer kutuba kadar koskoca Pasifik Okyanus'unu kaplayan bir mavi balinanýn veya yýlýn 365 gününü çölde kazdýð yuvasýnda geçiren ve yalnýzca bir günlüðüne - o da iki buçuk saat kadar kýsa bir süre için - yeryüzüne çýkýp karnýný doyuran ve çiftleþen kadife kenesinin (iki buçuk saatin bir bölümünü de çiftleþmeden önce kur yaparak geçirir) ekolojik iliþkilerini incelemenin ne kadar güç olduðunu artýk okuyucularýmýzýn takdirine býrakýyoruz. Þimdiye kadar tanýmlanan türlerin sayýsýnýn iki milyonun üzerinde olduðunu ve deniz kenarýnda alýnacak bir litre suda bile pek çoðu ancak mikroskop altýnda görülebilen yüzden fazla canlý türü bulunabileceðini düþünürseniz ekosistemlerin anlaþýlmasýnýn zorluðu kolaylýkla ortaya çýkar.

Ekologlarýn baþvurduðu diðer bir yöntem de laboratuvar deneyleridir. Örneðin, ayný denizde yaþayan iki cins balýðýn birbirleri ile nasýl rekabet ettiðini anlamak için bu balýklar ufak bir akvaryumda yetiþtirilip gözlem altýna alýnýr. Son yýllarda gittikçe popüler olan baþka bir yöntem de doðada deney yapmaktýr. Örneðin, otlak bir arazide belirli bir alanýn etrafý çevrilir ve oradaki hayvan türlerinden bir tanesi alanýn dýþýna çýkarýlýr. Burada incelenen konu diðer türlerin bu olaydan nasýl etkileneceðidir. Son olarak da, özellikle kökeni matematik ve fiziðe dayanan ekologlarýn baþ vurduðu bir yöntem modellemedir. Burada yapýlan, doðada elde edilen bilgileri bilgisayara aktararak doðanýn bir modelini çýkartmaktýr. Bir baþka deyiþle modelleme, çeþitli denklemler kullanarak doðanýn bilgisayarda taklit edilmesidir.

Düzen Bozulmaya Görsün...

Ekolojinin çevre sorunlarýnýn çözümlerine ne gibi ve ne kadar katkýlarý olabileceðini iki ilginç örnekle açýklayabiliriz. 1946 yýlýnda Bermuda Adasý'na yanlýþlýkla getirilen bir böcek, 5 yýl kadar kýsa bir zaman içinde sedir aðaçlarýnýn % 85 gibi önemli bir miktarýný yok eder. Bu felaketi durdurmak isteyen yetkililer, aðaçlarý yok eden böceði yiyen, fakat aðaçlara zarar vermeyen, bizdeki tekeböceðine benzer bir böceði ve hymenoptera adlý bir paraziti bölgeye sokarlar. Fakat daha önceleri karýncalarý yemesi için ithal edilen bir kertenkele de ayný bölgede yaþamaktadýr. Kertenkeleler, yeni gelenleri daha lezzetli bulduklarýndan karýnca yerine onlarý yemeðe baþlarlar ve sayýlarý gittikçe artar. Bu durumun farkýna varan hükümet yetkilileri, bu kez kertenkelelerden kurtulmak için, onlarý yediði bilinen 200 çift "kiskadee" adlý bir kuþ türünü ithal ederler.

Fakat "kiskadee"ler de ayný kertenkeleler gibi plana uymayýp, türü sadece Bermuda'da bulunan "vireo" kuþunun yavrularýný yemeyi tercih ederler. Sonuç olarak, "kiskadee"lerin sayýsý 100,000'in üzerine çýkar, "vireo" kuþu önemli ölçüde azalýr ve ortadan kaldýrýlmasý düþünülen böcekler aðaçlarý yemeðe devam ederlerken kertenkeleler ise yine bildiklerini okurlar. Ýkinci örnek, ABD'nin California Eyaleti'nde Clear Lake (þeffaf göl)'de yaþayan zararsiz bir böceði ortadan kaldýrmak için suya sýkýlan DDD (DDT'den daha az zararlý olan blr pestisit) ile ilgili. 1949 ve 1952 yýllarý arasýnda yapýlan ilaçlamalar sonucu DDD'nin sudaki oraný milyonda 0.02 olarak ölçülüyor ve uzmanlara göre bu rakam çevreye zarar verecek nitelikte deðil. Fakat gýdalarýný sudan alan planktonlarda DDD oraný milyonda 5.3'e, planktonlarla beslenen ufak balýklarda milyonda 10'a, bu ufak balýklarý yiyen büyük balýklarda milyonda 1,500'e ve bizdeki elmabaþ kuþuna benzeyen "grebe" kuþlarýnda milyonda 1,600'e ulaþýr.

Sonuç olarak yüksek konsantrasyondan zehirlenen "grebe" kuþlarý yok olma tehlikesi ile karþý karþýya kalýrlar. Verdiðimiz birinci örnekte uygulanan yönteme ekoloji dilinde "biyolojik kontrol" denir. Hemen belirtelim ki zehirli ilaçlamaya bir alternatif olan biyolojik kontrol çok ümit vadeden bir yöntemdir ve birçok yerde baþarýyla uygulanmaktadýr. Fakat akýlsýzca kullanýldýðý takdirde aynen Bermuda'da olduðu gibi olumsuz sonuçlar verir. Ýkinci örnekte, bize kalýrsa akýlsýzlýk, hiç kimseye zarar vermeyen bir böceði sýrf göl daha "güzel" görünsün diye ortadan kaldýrmakla baþlýyor. Ve o yýllarda suda az miktarda bulunan bir pestisitin besin zincirinin üst halkalarýna çýktýkça yoðunlaþacaðý bilinmiyordu. Burada yine önemle belirtilmesi gereken bir nokta var : Suya veya topraða atýlan her pestisitin her yerde böyle artýþlar göstermediði birçok ölçümle kanýtlanmýþtýr.

Bir canlýnýn belirli bir toksik maddeye nasýl reaksiyon göstereceðini incelemek toksikologlarýn görevidir. Bir maddenin ekosistemde ne gibi deðiþikliklere yol açacaðýný inceleyen yeni bilim dalýna "Ekotoksikoloji" denir. Yalnýzca toksik maddelerin deðil doðada yapýlmasý düþünülen bütün deðiþikliklerin (örneðin, yeni yapýlacak bir baraj) ne gibi sonuçlar vereceðini inceleyen ve ekotoksikolojiyi de içine alan bilim dalýna "tatbiki ekoloji" denir. Görüleceði gibi, tatbiki ekolojinin baþarýlý olabilmesi için doðal mekanizmanýn nasýl iþlediðini bilmek gerekir ve böyle bilgiler de ancak araþtýrma yapmakla elde edilir. Ne yazýk ki, gerek incelenen sistemin çok kapsamlý ve karmaþýk olmasý, gerek bu sistemin anahtarlarýný sunabilecek eleman sayýsýnýn çok az sayýda olmasý nedeniyle ekosistemler hakkýnda bilmemiz gereken daha çok þey var.

Tatbiki ekolojinin bugünkü statüsünün ne düzeyde olduðunu anlamak için ekoloji biliminde ilk sýralarda yer alan Ýngiltere'ye bakmak yeterlidir. Ýngiliz Ekoloji Cemiyeti tarafýndan 1988-1989 yýllarý arasýnda verilen Çevre Deðerlendirme Raporlarýný incelemek üzere görevlendirilen I.F. Spellberg ve A. Minshull adlý iki ekoloðun 1990 yýlýnda verdikleri raporu þöyle özetleyebiliriz : Ýncelenen 45 raporun çoðunda ekoloji ile biyoloji arasýndaki fark gözetilmemiþ; birçok raporda bahsedilen ekolojik çalýþma, aslýnda yalnýz biyolojik çalýþma olarak kalmýþ ve raporlarýn % 84'ünde gözlemlerin neden yapýldýðý belirtilmemiþtir. Kýsacasý bu raporlarýn çoðu, oradaki bitki ve hayvan türlerinin tanýmý ve sayýlarýnýn haritasýný çýkarmakla yetinmiþtir. Burada Spellberg ve Minshull'un belirtmek istediði, bu raporlarýn yanlýþ bilgi verdikleri deðil, yalnýzca yetersiz olduklarýdýr.

Son yýllarda ABD, Ýngiltere ve Avusturalya gibi ülkelerde gittikçe popüler olmaya baþlayan doðal alanlarýn göreli (izafi) deðerlendirilme yöntemleridir. Örneðin D.R. Helliwell'in geliþtirdiði ve kendi adýyla bilinen deðerlendirme yöntemi bunlar arasýnda sayýlabilir. Koruluklar için uygulanan bu deðerlendirmede, koruluðun bulunduðu alanýn büyüklüðü, koruluðun toplam alanýn yüzde kaçýný kapladýðý, aðaç çeþitleri ve büyüklüðü gibi 7 faktör, 1'den 4'e kadar puan verilerek deðerlendiriliyor. (Örneðin, koruluðun büyüklüðü 0.1 ila 0.5 hektar arasýnda ise 1 puan, 10 ila 40 hektar arasýnda ise 4 puan veriliyor ve diðer ölçümlerle orantýlý olarak deðerlendiriliyor). Korulukta yaban çiçeklerinin olup olmamasý, koruluðun hoþa gitmeyecek manzaralarý kapatmasý gibi bazý özel faktörler de yine puan verilerek deðerlendiriliyor. Toplam puan sayýsý o alanýn bir "Amenity Index"i (bir çeþit uyumluluk indeksi) oluyor.

Diðer bir deðerlendirme yöntemi de "River Conservation Scoro"dur (nehir koruma skoru). Burada nehire atýlan artýklar, balýk türleri, ne kadar balýk tutulduðu, nehir kenarýndaki bitki türleri gibi etkenler çeþitli puanlar verilerek deðerlendirilir. Ayný güzellik yarýþmalarýnda olduðu gibi bu çeþit puanlamalarda da yüzde yüz mutabakat saðlamak veya tümüyle objektif olmak imkansýzdýr. Fakat, duygusal önyargýlarý, ekonomik ve politik çýkar1arý göz önüne alarak yapýlan eski deðerlendirmeler ile karþýlaþtýrýldýðýnda bu yeni yöntemlerin gerçeði çok daha fazla aksettirdiði inkar edilemez.

Her insanýn bulunduðu topluma katkýsý ayný olmadýðý gibi, her bitki ve hayvanýn da ait olduðu ekosistemde deðeri ayný deðildir. Örneðin, deniz kenarýnda ekonomik deðeri olmayan yýldýzbalýðý ile midye arasýnda bir tercih yapmak gerekirse yýldýzbalýðýný seçmek çok daha akýllýca bir hareket olur, çünkü o çeþit bir ekosistemde midye dahil daha bir çok kabuklu hayvanlarý belirli ölçüde yiyerek onlarýn kýyasýya bir rekabete girmelerini engelleyen ve böylelikle biyolojik zenginliði saðlayan yýldýzbalýðýdýr. Her alaný koruma altýna alamayacaðýmýza ve elimizdeki para sýnýrlý olduðuna göre, istesek de istemesek de bazý tercihler yapmak zorundayýz. Ýþte ekologlar kilit durumundaki türleri belirleyerek harcanacak güç ve paranýn hangi kanallara aktarýlacaðý konusunda yardýmcý olabilirler.

Ekologlarýn çok faydalý olabilecekleri diðer bir konu da bir türden o türün geleceðini tehlikeye sokmaksýzýn ne kadar hasat alýnabileceðini hesaplamaktýr. Özellikle balýkçýlýkta kullanýlan bazý yöntemler oldukça baþarýlý olmuþ ve birçok balýk türleri yok olmaktan kurtarýlmýþtýr. Diðer bir konu da gün geçtikçe aðýrlýðýný hissettiren ve büyük geliþmeler beklenen yepyeni bir bilim-teknoloji dalý olan genetik mühendisliðidir. Fakat genetik yapýlarý deðiþtirilen bitki veya mikroorganizmalarýn doðaya salýndýklarý zaman oradaki canlýlarý nasýl etkileyeceði, ne kadar faydalý veya zararlý olabileceðini araþtýrmak yine ekologlarýn görevidir.

Sonuç...

Yukarýda kýsaca deðindiðimiz gibi ekologlarýn elinde her türlü çevre sorununu çözecek sihirli bir deðnek olmadýðý gibi, ekolojinin kendi içinde çözülmesi gereken her bilimsel sorunun kapýsýný açacak altýn bir anahtar olarak algýlanmasý da yanlýþtýr. Fakat verilen örneklerden görülebileceði gibi ekoloji, çevre sorunlarýna yardýmcý olacak belki de en önemli bilim dalýdýr. Bu gerçeði ne kadar erken anlarsak gelecekte ödeyeceðimiz faturanýn fiyatý da o kadar az olur.

Son olarak, biz ekoloji öðretmenlerinin sýk sýk karþýlaþtýðý "ben bir ekolog olabilir miyim ?" sorusuna yanýt vermek isteriz. Mümkün olduðu kadar mesleki þövenizme kaçmadan, ekolojinin çok güzel, ilginç ve önü açýk bir bilim dalý olduðunu söyleyebiliriz. Ancak doða sevgisi ile doða merakýný birbiriyle karýþtýrmamak gerekir. Yalnýzca ekoloji deðil, herhangi bir bilim dalýnýn eðitimini almak isteyen bir genç için gerekli olan iki þey merak ve yetenektir. Nasýl bir patoloji doktorunun otopsi yaptýðý kadavralarý sevmesi gerekmezse, ekologlarýn da üzerinde çalýþtýðý bitkileri veya hayvanlarý sevmesi gerekmez. Öte yandan, merak ve yeteneðinin yaný sýra doðayý da seven bir ekolog, gerçekten çok þanslý bir insandýr.

Kaynak : TÜBÝTAK, Bilim ve Teknik, Sayý 326