Pamukkale...

Konum...

Pamukkale, Denizli ili sýnýrlarý içinde, ilin 20 km kuzeybatýsýnda yeralmaktadýr. Ege'ye dökülen Büyük Menderes nehrine eklenen Çürüksu Çayý'nýn geçtiði Çürüksu Ovasýndan 150 m, denizden ise 360 m yüksekliktedir. Çökelez Daðý'nýn güney yamacýnda, bir traverten düzlüðünde, büyük bir kristal kitlenin önünde, kalker katlarýnýn arasýndan çýkan su yeryüzünde tek örnek olan Pamukkale'yi oluþturur. Travertenlerden ve antik Hierapolis Kenti harabelerinden oluþan alan, özgün doðal yapýsý ve barýndýrdýðý tarihi deðerler bakýmýndan önemli bir merkezdir. Toplam alaný 44 km² olan Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi sýnýrlarý içinde beþ yerleþim yeri bulunmaktadýr. Bunlar merkeze baðlý Develi, Karahayýt, Pamukkale, Yeniköy ve Akköy'dür.

Ulaþým...

Pamukkale, Ankara - Denizil karayoluna 16 km'lik asfalt bir yol ile baðlýdýr. Denizli iline 20 km, Ýzmir'e 270 km, Ankara'ya 495 km, Ýstanbul'a 665 km uzaklýkdadýr.

Jeolojik ve Topoðrafik Yapý...

Pamukkale, Büyük Menderes Nehri'nin bir kolu olan Çürüksu Çayý Ovasýnýn kuzeydoðusundadýr. Burada arazi geniþ alüvyal depolar meydana getiren Çürüksu vadisinden baþlayarak kuzeye ve güneye doðru yükselmeye baþlar. Güneyde ilgi çekici morfolojik yükseltiler bulunmaktadýr. Bunlar 2,308 m ile Baba Daðlarý, kuzeyde 1,840 m ile Büyük Çökelez, 1,733 m ile Küçük Çökelez daðlarýdýr. Yörenin en büyük akarsuyu çöküntü hendeði karakterindeki vadide akan Çürüksuyu Çayý'dýr. Bu vadiden baþlayarak arazi kuzeye doðru basamaklar halinde yükselir. Bu basamaklarýn en tipik olaný üzerinde antik Hierapolis kenti bulunan, traverten basamaklarýdýr. Pamukkale'yi oluþturan termal kaynaklar Çökelez Daðýnýn eteklerinde ve 6 km uzaklýktadýr. Travertenler, Kadý Deresi yakýnýndaki Domuz Çukuru'ndan baþlayarak kuzeydeki Nekropol'ün son mezarýnýn yanýndan akan Çeltik Deresi'ne kadar uzanýr. 50 m yüksekliðinde yaklaþýk 3 km uzunluðunda ve 250 - 600 m geniþliðindeki bu travertenlerin oluþumunu termal sular saðlamýþtýr. Çökelez Daðlarýnýn yamaçlarýnda görülen orman kalýntýlarý ve kademelenmiþ düþey farklýlýklar travertenlerle birlikte alana ilginç özellikler kazandýrmaktadýr.

Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi Sýnýr Koordinatlarý
Nokta no	Boylam	Enlem
1	29o06' 08"	37o58' 42"
2	29o 09' 14"	37o 54' 58"
3	29o 09' 28"	37o 51' 40"
4	29o 07' 38"	37o 51' 20"
5	29o 02' 53"	37o 57' 30"

Toprak Yapýsý...

Bölge'de iki ana toprak grubu yer almaktadýr; (a) Kahverengi Orman Topraklarý : Doðal bitki örtüsü, yapraðýný döken aðaç ve çalýlardýr. Ana madde pH deðerleri asidik ya da alkali olmakla beraber, çoðunlukla alkali görülen kireççe zengin kiltaþlarý, mikaþistler ve gnayslardýr. (b) Kolluviyal Topraklar : Yüzeysel akýmla ya da yan derelerin kýsa mesafelerden taþýyarak eðimin azalmýþ olduðu yerlerde depo ettikleri materyallerin meydana getirdiði topraklardýr. Yaðýþýn þiddetine ve eðimin derecesine göre çeþitli parçalardan oluþan katlar aluviyal topraklar gibi birbirine paralel olmayýp düzensizdirler. Dik yamaçlarýn eteklerinde ve vadi boðazlarýnda bulunanlar daha az topraklý kaba taþ ve molozlardan oluþmuþtur. Yüzey akýþýnýn hýzý azaldýðý ölçüde parçalarýn çaplarý küçülmektedir. Böylece doðal egimin çok azaldýðý yerlerde kolluviyal ve alüvyal topraklar birbirlerine geçiþli olarak karýþýrlar.

Ýklim...

Bir bölümü Ege Bölgesi, bir bölümü Akdeniz Bölgesi'nde kalan Denizli ili ve Pamukkale, bazen Ýç Anadolu ikliminin de etkisi altýnda kalmaktadýr. Bölgede yazlar sýcak ve kurak, kýþlar yaðýþlý ve ýlýk geçmektedir. En yüksek sýcaklýk Temmuz ayýnda, en düþük sýcaklýklar ise Ocak ayýnda görülmektedir. Rüzgar genellikle kuzeybatýdan, Çürüksu Vadisi yönünden, ayný þekilde bir de Babadað yönünden güneybatýdan esmektedir. Üç ayrý bölgenin iklim karakteristiklerinin kesiþtiði Denizli ve Pamukkale'de ilginç bir tarýmsal desenin oluþtuðu gözlenmiþtir.

Bitki Örtüsü...

Pamukkale, doðal bitki örtüsüne daha çok dere kenarlarý, tarým alanlarý arasýnda kalan sýnýr çizgileri, köy, koru, otlak ve mezarlýk ile tarýma uygun olmayan tepelerde rastlanýr. Alanýn gerisinde Çökelez Daðlarýnýn doðal bitki örtüsü çok yoðun olmamakla birlikte yeþil bir arka fon oluþturmaktadýr. Hierapolis plato düzlüðünde ise gözle görülebilir doðal kitle yeþilliklerini Nerium oleander (zakkum) ile Ficus inur ve Vitex agnus castus gruplarý oluþturur. Otsu bitkilerden bazý türler mevsimlere baglý olarak ve geçici yaprak-çiçek renk etkileriyle kendilerini belli etmektedir. Maki ve geniþ orman vejetasyonu daha çok platonun kuzeydoðusundaki yüksek tepelerde yer almaktadýr. Ayrýca, Çürüksu Ovasýnýn tarým bitkileri dokusu, polikültür tarýma dayalý çok geniþ bir yeþil örtü oluþturur.

Termal Kaynak...

Termal kaynaðý meydana getiren jeolojik olaylar geniþ bir bölgeyi etkilemiþtir. Bu bölgede sýcaklýklarý 35 - 100 ^oC arasýnda deðiþen 17 sýcak su kaynaðý bulunmaktadýr. Bölgesel termal potansiyeli içindeki bir ünite olan kaynak, antik devirlerden beri kullanýlmakta olup, fiziksel ve kimyasal özellikleri ile debisi hakkýnda 1960'lý yýllardan sonra analiz ve ölçümler yapýlmýþtýr. 0 tarihlerde termal kaynaðýn ortalama debisi 465.2 L/sn'dir.

Travertenler...

Çürüksu Çayýnýn oluþturduðu alüvyal nitelikteki geniþ vadinin kuzeyinde arazi basamaklar halinde Çökelez Daðýna doðru yükselme gösterir. Çökelez Daðýnýn üst kýsmýndaki kaynaklardan çýkan sýcak maden sularý aþaðý döküldükleri yamaçlarý parlak traverten teraslarýna dönüþtürmüþtür. Bugün dört kaynaktan çýkan su ortalama 250 L/sn akýþ hýzýndadýr. Yüzeye çýkýnca basýnçtan kurtulan ve karbondioksiti uçan suyun taþýdýðý kalsiyum karbonat, beyaz kireç tortusu þeklinde çökelerek travertenleri oluþturur. Tepelerden aþaðý doðru inen sular kendi kendine yarým daire biçimli havuzlar yapar, bu havuzlardan taþtýðýnda ise sarkýt ve dikitler oluþur. Oluþumu binlerce yýldan beri ayný þekilde devam eden travertenler, renk, doku, biçim ve ölçü özelliklerinin bütün olarak bir araya geldiði peyzaj dizisidir. Bu peyzaj, Pamukkale'nin uluslararasý ününü yaratmýþtýr.

Tarihi...

Hierapolis termal yerleþmesinin arkeoloji literatüründe "Holy City" (kutsal kent) olarak adlandýrýlmasý, kentte bilinen tapýnak ve diðer dinsel birçok yapýnýn varlýðýndan kaynaklanmaktadýr. Kentin kuruluþu, ÝÖ 2000 yýllarýna dek gider. Kentin hangi eski coðrafi bölgede yer aldýðý zaman zaman tartýþýlmýþtýr. Hierapolis, coðrafi konumu ile kendisini çevreleyen çeþitli tarihi bölgeler arasýnda yer almaktadýr. Paulus, kentin Frigya yakýnýnda, güneybatýsýnda, Karia sýnýrýna yakýn ve Kolossai kentinin kuzey batýsýnda olduðunu söyler. Strabo ve Ptolemaeus'a göre, Hierapolis Karia bölgesine sýnýr olan Laodikya ve Tripolis kentlerine yakýn olduðu için bir Frigya kentidir. Byzantium'lu Stephanus ise kentin Lidya ile Frigya bölgeleri arasýnda zengin sýcak su kaynaklarý ile tanýndýðýndan bahseder. Kentin kuruluþuna ait bilgilerin kýsýtlý olmasýna raðmen Bergama Krallarýndan II. Eumenes tarafýndan ÝÖ 2. yüzyýlda kurulduðu, Bergama'nýn kurucusu Telephos'un karýsý Hiera'dan dolayý Hierapolis adýný aldýðý sanýlmaktadýr. ÝÖ 133 yýllarýnda Hierapolis, Romalýlar tarafýndan ele geçirilmiþtir. Deprem kuþaðý üzerinde bulunan Hierapolis, Tiberius dönemi (ÝS 17) depreminde büyük zarar görmüþ, bu depreme kadar Helenistik kentleþme ilkelerine baðlý kalmýþtýr. Bugün toprak üstünde kalan anýtsal yapýlar ise, yine ÝS 60 yýllarýnda olan depremden sonra inþa edilmiþlerdir. ÝS 2 ve 3. yüzyýllarda tekrar büyük bir yapýlaþmaya giden kent, bundan sonra tüm Hellenistik niteliðini kaybetmiþ, tipik bir Roma kenti görünümü almýþtýr. Özellikle Septimus, Severus ve Caracalla evreleri, Hierapolis'in altýn zamanlarý olmuþtur. Hierapolis Roma Çaðý'ndan sonra Bizans Döneminde çok önemli bir merkez olarak yaþamýný sürdürmüþtür. Kentin 4. yy'dan itibaren hýristiyanlýk merkezi olmasý ÝS 80 yýllarýnda Hz.Ýsa'nýn havarilerinden olan Philip'in burada öldürülmesindendir. Kent ÝS 4. yüzyýlda Bizanslýlarýn eline geçince, St. Philip adýna Oktogonal veya Martyrium olarak adlandýrýlan sekizgen bir kilise inþa edilir. Bundan dolayý kentin onuru artar ve Metropolis unvanýný alýr. Kent 12. yy sonlarýna doðru kýsa bir süre için Türklerin eline geçer, daha sonra tekrar Bizanslýlar tarafýndan geri alýnýr. 14. yy da ise Bizanslýlar kentten tamamen çýkartýlmýþlardýr. Hierapolis antik kenti ve termal tesisleri üzerine ilk bilgiler 18. ve 19. yy'da yaþamýþ araþtýrmacýlardan günümüze ulaþmýþtýr.

Tarihi ve Arkeolojik Kalýntýlar...

Ana Cadde ve Kapýlar : Yaklaþýk 1 km uzunluðundaki kenti ikiye bölen geniþ bir ana cadde vardýr. Kuzey - güney doðrultusunda uzanan bu caddenin kenarlarýnda sütunu revaklar ve önemli kamu yapýlarý yer alýr. Caddenin her iki ucunda anýtsal kapýlar bulunmaktadýr. Bu cadde ve kapýlarýn büyük bölümü Roma Döneminde inþa edilmiþtir. Kapýlar zafer taký görünümündedir, kemerleri ve yanlarýnda kuleleri vardýr. Güneydeki kapý ÝS 5. yy tarihli dört kuleli "Güney Bizans Kapýsý"dýr. En kuzeyde ise üç gözlü ve iki yanýnda yuvarlak kuleleri bulunan "Domitan Kapýsý" veya diðer adýyla "Roma Kapýsý" vardýr. Bu kapýdan güneye inen yolun surla kesiþtiði yerde ise ÝS 2. yy tarihli "Kuzey Bizans Kapýsý" bulunur. Surlar : Roma Ýmparatorluðu'nun diðer kentleri gibi Hierapolis de ÝS 4. yy sonlarýnda, kuzey, güney ve doðu yönlerinde surlarla çevrilmiþtir. Büyük bir kýsmý bugün yýkýlmýþ olan surlara 24 tane kare planlý kule yerleþtirilmiþtir. Ýki anýtsal ve iki küçük kapý ile kente girilir. Büyük Hamam Kompleksi : Hamam planý tipik Anadolu hamamlarý gibidir. Bugün masif duvarlarý ve bazý tonozlarý ayakta kalabilmiþ olan yapýnýn iç mekanlarýnýn mermerle kaplý olduðuna dair izler vardýr. Havuzlu odalar ve bunlarýn geniþ, büyük pencereleri vardýr. Avlunun sýnýrlarý kesin saptanamamýþtýr. Dikdörtgenler Palaestra'nýn iki yanýndaki holler törenler için ayrýlmýþtýr. Palaestra boyanca uzanan geniþ bir salonun ise atletizm ve jimnastik için kullanýldýðý sanýlmaktadýr. Hamam kompleksinin kalýntýlarý MS 2. yüzyýla tarihlenir. Hamam Bazilika : Kuzey kapýsýnýn dýþýnda ÝS 3. yy baþlarýnda yapýldýðý sanýlan bir hamam daha vardýr. Ancak bu yapý erken Hýristiyanlýk döneminde kiliseye dönüþtürülmüþtür. Bu hamamýn üstünün tonozla örtülü ve salonlüren mermer kaplý olduðunu gösteren izler vardýr. Su Kanallarý ve Nymphaeum'lar : Çevredeki tepelere inþa edilmiþ kanallardan oluþan iki aquadükt kente içme suyunu saðlamaktadýr. Zengin su kaynaklarýndan faydalanýlarak, Hierapolis'te anýtsal, sütun cepheli ve havuzlu büyük çeþmeler, Nymphaeum'lar yapýlmýþtýr. Bunlarýn en büyüðü kent giriþinde, kervanlar için inþa edilmiþ olanýdýr. Bir diðeri de Apollon Tapýnaðý Peribolos'un içinde yer alýr. Apollon Tapýnaðý : Yeni tapýnak eski ve dini maðara olarak bilinen plutonion üzerinde kurulmuþtur. Dini bir merkez olan bu yerde Apollon, bölgenin ana tanrýçasý olan Kybele ile buluþmuþtur. Yaklaþýk 20 x 15 m boyunda olan tapýnaðýn tarihi geç Hellenistik Döneme kadar uzanmaktadýr. Tiyatro : Apollon tapýnaðýnýn doðusunda bulunan ve Hierapolis'in en iyi korunan yapýsý olan bu tiyatroda yapýlan kazýlarda pek çok heykel ve kabartma ortaya çýkmýþtýr. Flavius'lar döneminde inþa edilmiþ diðer bir tiyatronun yerini almýþtýr. Anadolu'da sahne binasýnýn dekoratif unsurlarýnýn yerinde olarak bulunduðu ender tiyatrolardan biridir. 15 - 20 bin kiþilik bu tiyatronun, 352 yýlýnda sahne binasý restore edilmiþ ve bu devirde tiyatronun orkestrasý büyük bir olasýlýkla, o dönemde moda olan su gösterileri için havuza (colimbetra) dönüþtürülmüþtür. St. Philip Martyriumu : ÝS 4. yy sonuna veya 5. yy baþýna ait oktogonal (sekizgen) bir yapý olan Martyrium, Hz.Ýsa'nýn havarilerinden St.Philip'in Hierapolis'te þehit edildiði kabul edilerek onun anýsýna anýt-mezar olarak inþa edilmiþtir. Hýristiyanlýðýn resmi din oluþundan sonra Hierapolis önemli bir yer olmuþtur. Kiliseler : Kent merkezinde 4. yy'a ait bir katedral, bir "Direkli Kilise" ve iki kilise daha vardýr. Ayrýca ÝS 6. yy baþýnda Büyük Hamam Kompleksi'nin holü kiliseye dönüþtürülmüþtür. Nekropol : Kent surlarýnýn dýþýnda ve ova dýþýndaki tüm yönlerde nekropol alanlarý bulunmaktadýr. Bunlar çoðunlukla Tripolis-Sardes'e giden yolun ve Laodikya-Kolossai'ye giden güney yolunun iki tarafýnda yer alýr. Mezarlarda kireçtaþý ve mermer kullanýlmýþtýr. Mermer daha çok lahit tiplerinde görülür.